کرملین نه فقط نماد مسکو، بلکه نماد روسیه است. این‌جا شاهدِ وحشت‌افکنیِ ایوان مخوف، حمله‌ی ناپلئون، دیکتاتوریِپرولتاریای لنین، استبداد استالینی، اصلاحات گورباچف و اعلام موجودیتِ روسیه‌ی جدید بوده است. بنابراین، هرجور شده کرملین را در برنامه‌ی خودتان جا بدهید.
زمینِ مثلث‌شکل کرملین در ساحل شمالیِ رود مسکو قرار گرفته است و احتمالا اولین ساختمان کرملین ر ا در قرن یازدهم ساخته‌اند. حالا دیوارهایی به ارتفاع ۲۵/۲ متر دورتادور کرملین را گرفته‌اند و میدان سرخ را هم بیرونِ دیوار شرقی کرملین می‌شود دید. منطقه‌ی سوفیسکایا در آن سوی رود مسکو بهترین چشم‌انداز را به کرملین دارد.
واژه‌ی کرملین به معنای استحکاماتِ شهر است. اولین دیواری که در سال ۱۱۵۰ دور مسکو کشیدند، دیواری چوبی و کم‌ارتفاع بود. اما با افزایش نفوذِ شاهزاده‌های مسکو، این شهر هم مهم‌تر شد و در سال ۱۳۶۰ میلادی، دیوارهایی از سنگ آهک برایش ساختند که به «کرملینِ سنگ سفید» مشهور شدند. در قرن پانزدهم، سنگ‌تراشانی که ایوان مخوف ازایتالیا آورده بود ۳ کلیسای جامع و برج‌ها و دیوار‌های جدیدی برای کرملین ساختند که بیشتر آن‌ها هنوز هم سرپا هستند.
وقتی ناپلئون مسکو را اشغال کرد، قبل از عقب‌نشینی در سال ۱۸۱۲، بخش‌هایی از کرملین را ویران کرد و این مجموعه در اکتبر ۱۹۱۷ هم از یورشِ انقلابی‌های بلشویک در امان نماند. استالین هم در سال ۱۹۳۵ دستور داد که مجسمه‌های عقاب‌های دوسرِ نماد امپراتوریِ تزارها را از دیوارهای پنج برج بلندِ کرملین بردارند و ستاره‌های شیشه‌ای سرخ را به جایشان بگذارند که تا امروز هم روی دیوارها مانده‌اند. حکومت کمونیستی شوروی تا سال ۱۹۵۵ درهای کرملین را به روی مردم بسته بود، اما از آن به بعد بازدید از کرملین کم‌کم آزاد شد.
قبل از وارد شدن به کرملین باید کیف و وسایلتان را به دفتر اماناتِ پایینِ برج کوتافیا، نزدیکِ گیشه‌ی اصلیِ فروش بلیت، بسپارید. با بلیتی که از این گیشه می‌خرید می‌توانید از همه‌ی ساختمان‌های مجموعه، جز اسلحه‌خانه و نمایشگاه صندوق الماس، دیدن کنید. البته بهتر است که بلیتِ ورودی اسلحه‌خانه را هم از همین گیشه بخرید، تا گرفتارِ یک صف دیگر نشوید. البته یک ورودی هم پایین برج جنوبیِ بُرُویتسکایا هست که آن‌هایی که می‌خواهند مستقیم سراغ اسلحه‌خانه یا نمایشگاه صندوق الماس بروند، آن ورودی را ترجیح می‌دهند. یادتان باشد که ورود به بعضی محوطه‌ها ممنوع است و با شلوارک هم نمی‌توانید وارد کرملین شوید. دیدن ساختمان‌ها و اسلحه‌خانه‌ی کرملین تقریبا نصف روز زمان می‌برد و اگر بخواهید به صندوق الماس و دیگر نمایشگاه‌های ویژه هم سری بزنید، طبیعتا این زمان طولانی‌تر می‌شود.
کنار همان برجِ کوتافیا، تورهای راهنما با هزینه‌های مختلف شما را در کرملین می‌گردانند و البته کیفیت کارشان هم متفاوت است.

درست بیرونِ دیوار شمال شرقی کرملین، میدان سرخ، یا به قول روس‌ها کراسنایا پلوشچاد، را می‌بینید. در جنوب این میدان هم کلیسای جامع سنت باسیل را پیدا می‌کنید که مهم‌ترین نماد روسیه است. میدان سرخ در آغاز مرکزی برای تجارت بود و همیشه مراسم مهم مسکو را در آن برگزار می‌کرده‌اند. همین‌جا بود که ایوان مخوف در سال ۱۵۴۷ پیش چشم همه به گناهانش اعتراف کرد و بعدها بسیاری از دشمنانش را هم این‌جا اعدام کرد. حاکمان کمونیست شوروی هم رژه‌های نظامی عظیم ارتش را اینجا برگزار می‌کردند.
عبور و مرور ماشین‌ها در میدان سرخ ممنوع است، البته به‌جز لیموزین‌هایی که گاه‌گاهی از دروازه‌ی کرملین می‌گذرند. این محوطه‌ی سنگ‌فرشِ ۴۰۰ در ۱۵۰ متر، کانون جغرافیاییِ تاریخ روسیه است و مخصوصا شب‌ها نظیر ندارد.

هیچ عکسی از کلیسای جامع پُکرُوسکی یا همان کلیسای جامع سنت باسیل نمی‌تواند زیبایی مدهوش‌کننده‌ی رنگ‌ها و شکل‌های آن را نشان دهد. این نماد روسیه را بین سال‌های ۱۵۵۵ تا ۱۵۶۱ به شکرانه‌ی پیروزی ایوان مخوف بر تاتارها ساختند. می‌گویند وقتی کار ساخت این کلیسای خیره‌کننده به پایان رسید، ایوان چشم‌های معمارش را کور کرد تا دیگر نتواند اثری به این زیبایی بسازد. این کلیسای جامع در واقع ترکیبی است از ۹ کلیسای کوچک در کنار هم.

اگر می‌خواهید فقط یک موزه را درمسکو ببینید، پیشنهاد می‌کنیم گالری ترِتیاکُف را انتخاب کنید. بر خلاف موزه‌ی پوشکین که در آن مجموعه‌ای از آثار هنری تمام دنیا را نمایش می‌دهند، اینجا میزبان آثار کلاسیک هنری روسی‌هاست و بازدید از آن راه خوبی برای آشنایی با فرهنگ و هنر روس‌هاست.

تئاتر بُلشوی هم از آن جاهایی است که حیف است درمسکو باشید و سراغش نروید. اینجا بهترین اپراها و باله‌های روسیه و شاید جهان را اجرا می‌کنند و گذراندن یک شب در این تئاترِ تاریخی تجربه‌ای رمانتیک خواهد بود. یادتان باشد که بهتر است بلیتتان را از قبل بخرید و هیچ‌وقت هم سراغ بازار سیاهِ بلیت‌فروش‌های جلوی تئاتر نروید، چون ممکن است بلیت‌های نمایشی در سال گذشته را به شما قالب کنند.

در قلب کرملین، میدان «سُبُرنایا» یا کلیسای جامع صعود مریم قرار دارد که دورتادورش را ساختمان‌هایی خیره‌کننده گرفته‌اند. کلیسای صعود مریم در ضلع شمالی این میدان است. این کلیسا را که پنج گنبد طلایی دارد بین سال‌های ۱۴۷۵ تا ۱۴۷۹ ساخته‌اند و محل دفن بسیاری از رهبران کلیسای ارتدوکس روسی‌هاست.
برج ناقوس ایوان مخوف با دو گنبد طلاییش در ضلع شرقیِ میدان سبرنایای کرملین قرار گرفته و بلندترین سازه‌ی کرملین است که از ۳۰ کیلومتری هم دیده می‌شود. این برج را معماری ایتالیایی در دوران ایوان مخوف ساخته است و در طبقه‌ی پایین آن هم مجموعه‌هایی از آثار هنری مرتبط با کرملین را نمایش می‌دهند که البته برای دیدن این مجموعه‌ها باید بلیت بخرید.
کلیسای فرشته‌ مقرّب در گوشه‌ی جنوب شرقیِ میدان سبرنایای کرملین قرار گرفته است و قرن‌ها محل تاج‌گذاری، ازدواج و تدفین تزارها بوده است. همه‌ حاکمان مسکو را در سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۶۹۰ اینجا دفن کرده‌اند، اما ساختمان کلیسا را بین سال‌های ۱۵۰۵ تا ۱۵۰۸ ساخته‌اند.

موزه‌ هنرهای زیبای پوشکین نه تنها به خاطر نقاشی‌های امپرسیونیستی و پست‌امپرسیونیستی خود مشهور است، بلکه مجموعه‌ای از آثار هنری اروپای دوره‌ی رنسانس به بعد را هم در خود جای داده است؛ آثاری که بیشتر آن‌ها را بلشویک‌ها پس از انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ از مجموعه‌های خصوصی ضبط کردند. اگر به این موزه رفتید، آثار نقاشان آلمانی و فلاندی قرن هفدهم را از دست ندهید که شامل چند پرتره از رامبراند هم می‌شوند. اینجا مجموعه‌ای عالی از آثار بازمانده ازمصرباستان، مثل چند اسلحه، جواهرات، چند سنگ‌ قبر و دو مومیایی را هم خواهید دید.

پارک گورکی، یا همان پارکِ فرهنگ که هم فضای سبز دارد و هم سرگرمی‌های مدرن، بهترین‌جا برای فرار از هیاهوی مسکو است؛ پارکی در طولِ رود مسکو که رستوران‌ها و کافه‌های زیادی را هم در آن پیدا می‌کنید. اینجا می‌توانید دوچرخه یا قایق کرایه کنید، سری به سینما‌‌تئاتر روباز پارک بزنید و از اینترنت وای‌فایِ رایگان هم استفاده کنید. زمستان‌ها هم در پیست پارک گورکی، مسابقه‌های پاتیناژ برگزار می‌کنند.

دیر نوُدِویچی را درسال ۱۵۲۴ ساختند، اما در دوره‌های مختلف نقش یکی از استحکامات دفاعی مسکو را هم بازی کرده است. سوفیا، خواهر ناتنی پترکبیر، در اواخر قرن هفدهم این دیر را بازسازی کرد و اینجا خانه‌ی دوم او شد. وقتی هم که پترِ۱۷ ساله خواهرش را از قدرت خلع کرد، اینجا به اقامتگاه اجباری سوفیا تبدیل شد. بسیاری از شخصیت‌های ادبی و سیاسی برجسته‌ی روسیه هم در گورستان همین دیر دفن شده‌اند؛ کسانی مثل آنتون چخوف، نیکلای گوگول، ولادیمیر مایاکوسکی، نیکیتا خروشچف و بوریس یلتسین.

کلیسای جامع مسیح منجی بلندترین کلیسای ارتدکس جهان است و آن را بین سال‌های ۱۸۳۹ تا ۱۸۸۳ به شکرانه‌ی پیروزی روسیه برناپلئون ساخته‌اند.استالین در سال ۱۹۳۱ دستور داد که این کلیسا را ویران کنند، چون می‌خواست کاخ عظیم و ۳۱۵ متریِ «شوراها» را به جای کلیسا بسازد و مجسمه‌ی ۱۰۰ متری لنین را هم نصب کند. اما طرح استالین، به دلیل مشکلات مهندسی و بافت زمین، هرگز عملی نشد. در عوض، اینجا ۵۰ سال نقش بزرگترین استخر جهان را بازی می‌کرد. پس از فروپاشیِ شوروی، کلیسای جامع مسیح منجی را ظرف ۲ سال بازسازی کردند و ۸۵۰ سالگی مسکو را در آن جشن گرفتند.